«قزوین را شهری نیکو دیدم. باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارها خوب...». این جملة سفرنامة ناصرخسرو، یکی از قدیمی ترین سندهای مکتوب است که به رونق بازار تاریخی قزوین اشاره دارد.

پانصد سال پیش هنگامی که شاه طهماسب قزوین را به عنوان پایتخت حکومتش انتخاب کرد، بازار قزوین هم مثل هنر قزوین، رونق مضاعفی پیدا کرد. در همة روزگار صفویه، بازار شهر قزوین، یکی از پررونق­ترین بازارهای ایران بود؛ رونقی که حتّی تا امروز ادامه پیدا کرده است.

مجموعة کنونی بازار، به دورة صفویه نسبت داده می‌شود، امّا قسمت اعظم بناهای آن در روزگار قاجار ساخته شده است. مجموعة بازار قزوین با ویژگی­های منحصر به فرد خود که آن را از بازار دیگر شهرها متمایز ساخته، درگذشته شامل مراکز تجاری مثل سراها و تیمچه­ها، مراکز فرهنگی- مذهبی مانند مدارس و مساجد و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب‌انبار بوده است، امّا امروزه بخشی از این فضاها از بین رفته است. مسجدالنّبی(مسجد شاه)، سرای سعدالسّلطنه، سرای وزیر، سرای حاج‌رضا، سرای رضوی(سرای شاه)، سرای خوشنویسان، تیمچة سرباز، تیمچة سرپوشیده، تیمچة حاج‌سیّدکاظم، تیمچة درویش‌مهدی و تیمچة حاج‌ محمّدتقی همة آن بخش­هایی است که برای بازار تاریخی قزوین باقی مانده است.

از پایانة مسافربری شهر به راحتی و با صرف هزینه­ای اندک می­توان به بازار رسید؛ بازاری که خیابان امام خمینی(ره) را به خیابان­های کورش و مولوی در بافت فعلی قزوین پیوند می­دهد.

 

سرای سعد السّلطنه، سرای وزیر و راستة قیصریه را می­شود کالبد اصلی بازار تاریخی قزوین دانست. در این میان، گل سرسبد این بازار بزرگ، سرای سعدالسّلطنه است. این سرا بزرگ­ترین کاروان­سرای سرپوشیده و مرکز تجاری شهری است  که با وسعتی افزون بر 6/2 هکتار در اواخر سلطنت ناصرالدّین شاه و به دستور سعدالسلطنه، حاکم وقت قزوین ساخته شده است.

ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قائم، دو راستة سرپوشیده ایجاد شده و بر فراز آن گنبدی بزرگ  وکاشی­کاری شده قرار دارد. چهار طرف گنبد را چهار نیم گنبد فرا گرفته­اند که فضا را بزرگ­تر نشان می‌دهند .

ورودی اصلی کاروان­سرای سعدالسّلطنه از خیابان امام خمینی(ره) است. مهم‌ترین بخش‌های این کاروان­سرا عبارتند از: سرای نگارالسّلطنه، سرای سعدیّه، چهارسوق بزرگ و کوچک، حیاط قهرمانی، راستة وزیر، سرای بهشتی و شتر خان.

سرای وزیر از خیابان امام(ره) شروع و با کمی انحنا به غرب تا دیوار شمالی مسجد تاریخی بازار یعنی، مسجد النّبی امتداد پیدا می کند و حدود۴۴ حجره را شامل می­شود. راستة وزیر، پیش از این­ها کارگاه ریسندگی و بافندگی و نیز کارگاه بافت پتو بوده و در حال حاضر به صورت کامل مرمّت شده است. این سرا حالا دارای حیاط وسیعی است که دور تا دور آن را حجره‌هایی در دو طبقه فرا گرفته‌اند. بیشتر حجره‌ها  در طبقة دوم، دارای ارسی(نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می­شده است) هستند و لچکی( طرحی به شکل سه گوش ) طاق های حجره‌ها، دارای کاشی‌کاری در طرح ها و نقوش مختلف چون مجلس شکار شیر و پرنده، طرح­های اسلیمی و کتابی، اسب، خورشید و انسان بال­دار است.

در جبهة غربی راستة وزیر، گرمابة رضوی(گرمابه شاه) با وسعت  نزدیک به هزار و 800 متر مربّع واقع شده که در ورودی آن از سمت راسته بسته و در اصلی ورودی آن از سمت جلوخان مسجد النّبی است.

راستة قیصریه هم جزء مهمّی از بازار تاریخی قزوین است. قیصریه با طاق‌های آجری و ارتفاع بسیار زیاد، دارای چهار در است؛ درِ شمالی به تیمچه سرباز، درِ جنوبی به تیمچه سرپوشیده، درِ شرقی به سرای وزیر و درِ غربی به چهارسوق کوچکی متّصل می‌شود.

در ضلع جنوبی سرای قیصریه حیاط شترخان(بار انداز) واقع شده که دارای فضای وسیع ستون­داری با بیش از یکصد ستون آجری است و ارتباطی مستقل جهت ورود چهار پایان از بازار سعدیّه دارد. در وسط حیاط شترخان حوض زیبایی به چشم می­خورد و درِ بزرگ ورودی آن به سمت دیوار شمالی مسجد النّبی باز می­شود. این فضای بزرگ ستون‌دار، محلّ نگهداری حیوانات و حمل کالای کاروانیان بوده که در حال حاضر با پارتیشن‌هایی جهت برگزاری نمایشگاه­های مختلف تبدیل به غرفه شده است.

 

 قزوین از دیرباز جایگاه خوشنویسان نامی همچون میرزا محمّدحسین عمادالکتاب قزوینی، استاد علی اکبر کاوه و استاد بوذری از بنیانگذاران انجمن خوشنویسان ایران، عبدالمجید طالقانی و ملک محمّد قزوینی و میرزا محمّدعلی خیارجی قزوینی و... بوده است.

تاریخ‎ خوشنویسی‎ در قزوین‎‎ از قرون پنجم‎ و ششم‎ هجری‎ آغاز شده و در دورة‎‎‎ صفویه بـه اوج‎ خود رسیده است. قزوین هنوز هم پایتخت خوشنویسی ایران است و در این میان، باز هم بخشی از بازار تاریخی قزوین، در این مهم نقش دارد.

هرچند بازار «سپه» و بازار «امامزاده حسین» هم، مشتری‌های خود را دارد، امّا هنوز هم بیشتر مردم قزوین برای خرید مایحتاج خود از موادّ غذایی مرغوب به ویژه لبنیّات گرفته تا خرید طلا و جهیزیه، به بازار بزرگ سر می­زنند و درست به همین خاطر است که این بازار تاریخی همچنان رونق دارد.

یادتان باشد اگر سری به بازار تاریخی قزوین زدید، حتماً سراغ پنیر کوزه‌ای با طعم زیره را از فروشنده­های این بازار بگیرید که طعم فوق العاده­ای دارد و در کمتر جایی به چشم می­خورد. در بازار تاریخی قزوین، خرید شیرینی­های قزوینی را هم از دست ندهید. انواع شیرینی از سوغاتی­های معروف قزوین هستند که متداول‌­ترینشان نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، نان بادامی، نان گردویی، پادرازی، نان نازک، نان چرخی، نان چایی، اتابکی، ولیعهدی، حاج کریمی، باقلوای پیچ، باقلوای لوزی نان چایی، نان قندی، نخودی و باقلوای سه رنگ قزوینی است.

اگر گذرتان به شهر قزوین افتاد، خوردن «قیمه نثار»، معروف­ترین غذای قزوینی­ها را هم از دست ندهید که خیلی خوشمزه‌ است.