مقبره الشّـعرا؛ بیشة شیران ادب ایران
شیرین سیّدی

در تبریز هستید. شاید حتّی وسط شهر، حدود تقاطع ثقه الاسلام و عارف هم باشید. «بقعة سیّد حمزه» و «موزة قاجار» هم در نزدیکی شماست، ولی اگر به هزار توی «مقبره الشّعرا» سر نزنید، مثل این است که از سر چشمه تشنه برگردید؛ این جا مدفن ده‏ها ادیب و بزرگ ایرانی است. این قسمت شهر را می‏توان تبریز قدیم نامید. همان طور که متوجّه شده‏اید، در و دیوار آن از تمدّن سخن می‏گوید، حتّی قبرستانش. اگر از ایستگاه بقعه به سمت شرق در حرکت هستید، اوّلین نمادی که به چشم خواهید دید، بنای فاخر مقبره الشّعراست که هنوز پنجاه ساله هم نشده، امّا بر فراز مزار بزرگانی است که 950 سال پیش در خاک فروخفته‏اند.
در کتب تاریخ، اوّلین بار مورّخ نامی قرن هشتم هجری، حمـدا ... مستوفی از این مکان با نام «مقبره الشعرا» خبر داده و قبل از آن «قبرستان سرخاب» بوده است؛ مقبره‏هایی که متروکه شده بودند و با تیر زلزله‏های دو قرن پیش دیگر تقریباً چیزی از آن ها باقی نمانده بود، ولی علاقة مردم سبب شد تا دلسوزان فرهنگ و ادب در مطبوعات دست به کار شوند و با برگزاری مسابقه‏ای یک طرح زیبا را که نماد هنرِ هنرمندان خفته در آن خاک باشد، برگزینند تا به یادبود فرهنگ ایرانی و خطّة آذربایجان بدل شــود. در نهایت طرح «غلامرضا فرزان مهر» اجرایی شد و بر زمینی که دست روزگار بر صورتش چنگ زده بود، دست هنرمند ایرانی بنایی پدید آورد که حسرت همسایگانمان را هم برانگیخت.
نام هایی آشنا از فرهنگ و تاریخ ایران در این آرامستان مدفونند؛ چهارصد ایرانی نامدار از کلّ جغرافیای ایران فرهنگی. از بین این شیرهای خفته در بیشة آذربایجان می‏شود به اسدی طوسی، خاقانی شروانی و انوری ابیوردی تا معاصرانی چون شهریار و شیخ محمّد خیابانی اشاره کرد. شاید کفّة آذری‏ها سنگین‏تر باشد، امّا حتماً نامی را از دیار خودتان در آن خواهید یافت؛ مثل ما مشهدی‏ها که همه جا دنبال هم ولایتی می‏گردیم و الحق هم که هیچگاه ناامید نمی‏شویم. یکی از قدیمی‏ترین و نامدارترین مدفونین این بنای تازه ساز بلند آوازه، شیر شعر خراسان، اسدی طوسی است. او که در سال های آخر عمر فردوسی، شهره‏ترین هم ولایتی‏اش به دنیا آمد، راه او را ادامه داد و با سرودن گرشاسب‏نامه برگی دیگر از تاریخ اسطوره‏ای ایران زمین را منظّم کرد.
حالا که گشتی در این بیشة فرهنگ زده اید، باید به شما زیارت قبول گفت. اغراقی در کار نیست. درک چنین مکان هایی آن چنان می‏تواند معنویّت و دانش ما را افزایش دهد که کم از یک زیارت نخواهد داشت.