شین. خسروی

 

کردستان است و کوهستان­هایش و این کوهستان‏ها با درّه‏ها و صخره‏های عظیمشان همیشۀ تاریخ اسرارآمیز بوده‏اند. در طول تاریخ عدّه‏ای سعی کرده­اند از اسرار آن بگویند، امّا خود سرّی دیگر شدند. اشکال عجیبی بر روی صخره‏ای در یکی از روستاهای شمالی شهرستان بیجار استان کردستان حکّاکی شده است. نام جغرافیایی روستایی که این صخره‏کَند در آن واقع شده، «قمچقا»ست، امّا مردم آن را «کَن چَرمی» می‏خوانند. رودخانه­ای خروشان و زلال در درّه‏ای سرسبز با انبوه درختان سر به فلک کشیده جاری است. این رودخانه به رود کن چرمی می‏رسد. درّة یاد شده به «درّه آسیاب» معروف است. چند صد متری که در آن در آب و خشکی پیش بروید، به ویرانه‏های  بنایی سنگی می‏رسید که آن را «آسیاب کهنه» می‏نامند. روبروی آسیاب و در ارتفاع حدود ۷ تا ۸ متری از کف درّه، تخته‌ سنگی هموار وجود دارد که به طور طبیعی صیقل یافته و بر اثر اکسیده شدن در مجاورت هوا، دارای رنگی سیاه و برّاق است. دسترسی به نزدیکی این صخره بدون ابزار کافی بسیار دشوار و گاه ناممکن است. در روزگاران خیلی دور چنین صخره‏هایی مورد استفاده برای ثبت نگاره و نبشته قرار می‏گرفتند؛ صخره‌کَند «کن ‌چرمی» هم از این قاعده مستثنی نیست. تنها استثنا دربارۀ آن، این است که برخلاف دیگر نمونه­های یافت شده از «خطّ هندسی»، این مورد بر روی صخره حکّاکی شده است (البتّه به همراه نمونۀ کفترلی که کمی بعدتر از آن یافت شد).

امّا این خطّ هندسی چیست و مربوط به چه دوره‎ای است؟ کتیبه شامل 10 علامت به صورت اشکال هندسی است که یکی از علامت­ها تکرار شده، امّا این نشانه­ها، نقّاشی صرف نیستند. معلوم است که مقصود نوشتن متنی بوده است. نمونه‏های دیگری از این خط بر روی ابزار و ظروف دوره‏های عیلامی در شوش و چند شهر دیگر یافت شده است. از نام­های دیگری که به این خط داده‏اند می‏توان به خطّ «مخطط» یا «پیش عیلامی» هم اشاره کرد، امّا همین نام خطّ هندسی ملموس‏تر است. قدمت خط با توجّه به میزان تیرگی سطوح تراشیده شده احتمالاً در حدود 4200 تا 4300 سال پیش است که اگر چنین باشد کن چرمی قدیمی­ترین سنگ نوشتة ایران است.

تلاش­هایی برای خواندن این خط صورت گرفته و کارشناسان در حال تدوین الفبای آن هستند. با توجّه به یافته­ ها و جایگاهی که این کتیبه قرار گرفته، یعنی کنار چشمه‏ای زلال، می­توان حدس زد که به مانند نمونه‌های مشابه‏اش، نیایشی به درگاه خدایان و آرزویی برای دوام فرمانروایی باشد. هر چه باشد دلیل خوبی است تا دل به درّۀ سرآسیاب بزنیم و این سند انسانی را در طبیعت نباتی ببینیم.