شکر اندر شکر اندر شکر است

فروغ کامیاب

خراسان شمالی به گنجینۀ اقوام معروف است؛ از فارس و کرد و ترک و تات و ترکمن در کنار هم زندگی می­کنند و هر کدام فرهنگ و آداب و رسوم و سنّت خود را دارند. خراسان شمالی جلوه­ای از همزیستیِ زیبای اقوام ایرانی است. از این رو سفر به این خطّۀ خوش آب و هوا رهاوردهای زیادی خواهد داشت؛ از انواع صنایع دستی گرفته تا لباس­های اصیل و خوراکی­های ناب. سفر به این استان کامتان را شیرین خواهد کرد؛ به شیرینی آ­ب­نبات­های معروف بجنورد.

شکر اندر شکر اندر شکر است

اسم شهرستان بجنورد که می­آید، همه به ویژه خراسانی­ها به یاد آب­نبات یا شکر پنیرهای معروف و خوش طعم بجنورد می­افتند و در سفر به این شهر، قبل از خرید هر سوغات، چندین و چند بسته از آن­ها را می­خرند. آب­نبات بجنوردی از خمیر کش داده شدۀ شکر که همین هم باعث سفید شدن رنگ آن می­شود، تهیّه می­شود. این خمیر از قالب­های ویژه و دو سانتی­متری عبور می­کند؛ به مغز گردو، پسته، دارچین، هل و سایر موادّ معطّر آغشته می­شود و بعد از خشک شدن بسته­بندی می­شود.

امّا تنها آب­نبات، سوغات شیرین این استان نیست؛ کشمش فاروج، شیروان، مانه و سلمقان و گرمه و جاجرم هم از سوغاتی­های شیرینِ خراسان شمالی است. این کشمش­­ها از انگورهای مرغوبِ کلاهداری که شیرین و سرخ رنگ است، به دست می­آید.

از دیگر سوغاتی­های خوراکی این استان می­توان از خشکبار درجه یک فاروج مانند گردو و بادام(البتّه برای کسانی که از پس قیمت گزافشان برمی­­آیند!) و فرآورده­هایی مثل کشک و قره­قروت نام برد.

تو ختم کن که هنر خود عیان شود

مردمان خراسان شمالی ختمِ کارهای هنری و صنایع دستی هستند. هنری نیست که در این خطّه یافت نشود و این دلیلی ندارد جز همان همزیستی زیبای اقوام ایرانی در این استان.

ترکمن­های خراسان شمالی صنایع دستی فراوانی دارند از جمله گلیم­ها، نمدها و قالی­های ترکمنی، زیورآلات اسب­های ترکمن، لباس­های محلّی خوش آب و رنگ، چادر، سفره و کلاه.

نقش و نگار فرش­های ترکمنی، ویژۀ مردم کوچ­نشین است و از نوع زندگی آن­­ها تأثر می­پذیرد و در طرح­های شانه­ای، آغال، چهارقاب، غزال گز و قاشقی بافته می­شود.

گلیم­های ترکمن نوعی فرش پرزدار است و از قدیمی­ترین زیراندازهاست. الیاف مورد استفاده در گلیم طبیعی است و طرح­های آن مانند قالی­ها متأثّر از فرهنگ و محیط جغرافیایی بافندگان است و معمولاً بدون نقشه بافته می­شوند.

یکی دیگر از هنرهای زنان ترکمن، بافت پشتی است که از دو قسمت پلاس و پرزدار تشکیل می­شود. این پشتی­ها شباهت زیادی به قالیچه دارند و نقوش آن­ها گلچه و قره­نقش نام دارد.

چاروق دوزی هم هنر دیگری است که محصول دست هنرمندان این دیار است. چاروق نوعی پای­افزار است و از پوست تهیّه می­شود و با ریسمان­هایی بلند و ضخیم به پا بسته می­شود.

عشایر کرد خراسان شمالی در بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی مهارت زیادی دارند. این سفره روایت­گر داستان زندگی بافنده­اند. زنان کرد بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین داستان زندگی­شان را بر تار و پود این سفره­ها حک می­کنند و مهر و عشقشان به زندگی و طبیعت خدادادی را از این طریق منتقل می­کنند. نقش­های این سفره­ها تنوّع فراوانی دارند و نقش­های انتزاعی گیاهان و حیوانات و... را در بر می­گیرند.

یکی از صنایع دستیِ اصیل خراسان شمالی که متأسّفانه رو به فراموشی است، چوخه بافی است. چوخه نوعی لباس زمستانی و متناسب با اقلیم خراسان شمالی است که به عنوان جلیقه، لباس کشتی(مخصوص ورزشکاران و پهلوانان ایل) و کت و شلوار به کار می­رود. این دست­بافته از پشم برّه یا شتر و از طریق پودگذاری روی دارِ زمینی تهیّه می­ شود. کشتی محلّی با چوخه بر گرفته از این لباس است.

راهی بزن که آهی بر سازِ آن توان زد

موسیقی یکی از ارکان مهمّ تشکیل دهندۀ فرهنگ مردمان خراسان شمالی است. موسیقی در جان اهالی این استان جریان دارد. از این رو مهارت در ساخت سازهای سنّتی نیز یکی از هنرهای آنان است.

دو تار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، کمانچه و قشمه از جمله سازهای بومی خراسان شمالی هستند. یکی از اصیل­ترین این سازها «قشمه» است که هفت بند در بالا و یک بند در زیر دارد و نیِ آن از چوب ساخته می­شود.

سازندگان این سازهای سنّتی معمولاً آن­ها را از چوب گردو، سنجد، توت و افرا می­سازند و در ساخت ملزومات آن­ها هم از استخوان و شاخ قوچ استفاده می­کنند.