گردش زمستانیِ 1000سال پیش

سیندخت آزما

سال 426 قمری است و نیمی از حکومت ده سالۀ مسعود غزنوی گذشته است. آرام آرام شکوه حکومتی که محمود غزنوی شکل داده بود، از دست می‌رود. مسعود در پیِ اشتباه جدید خود خیال لشکرکشی به گرگان و طبرستان داشت. او قصد داشت از نیشابور و از راهِ اسفراین راهی گنبدکاووس فعلی (گرگان آن زمان)  برود. ماه اسفند است و ابوالفضل بیهقی، نویسندۀ کتاب تاریخ مسعودی، شرح سفر دو هفته‏ای خود از این مسیر را که بخش اعظم آن در استان خراسان شمالیِ فعلی بوده، چنین روایت می‌کند:

«از نشابور برفت بر راه اسفراین تا به گرگان رود روز یکشنبه دوازدهم ماه ربیع الاوّل و در راه سرما و بادی بود سخت به نیرو خاسته تا سر درّۀ دینار ساری و این سفر در اسفندارمذ ماه بود و من که بوالفضلم بر آن جمله دیدم که در سر این درّه  میاوری(نوعی جامه) حواصل داشتم و قبایِ روباه سرخ و بارانی و دیگر چیزها فراخور این و بر اسب چنان بودم از بسِ سرما گفتی هیچ چیز پوشیده ندارمی؛ چون به درّۀ دینار ساری رسیدیم و در درّه در آمدیم و مسافت همه دو فرسنگ بود، آن جامه‌ها همه بر من وبال شد و از درّه بیرون آمدیم و همه جهان نرگس و بنفشه و گونه گونه ریاحین بود و درختانِ بر صحرا در هم شده اندازه و حجم پیدا  نبود. روز یکشنبه بیست و ششم ماه ربیع الاوّل از تربت قابوس که بر راه است، بگذشت...»

آری این مسیر چنان سرد بود که کتِ گرمِ ساخته شده از پَرِ حواصیل و خز روباه و بارانی نمی­توانسته بیهقی جوان را گرم کند، امّا همین که وارد درّۀ دینارساری می‌شوند، همه چیز تغییر می‌کند. تنها با طی مسافتی حدود دو فرسنگ بهشت مجسّم می‌شود و درختان به هم می­رسند و جنگل شروع می‌شود. از این­جا به بعد شرح حماقت­های مسعود در شمال ایران آمده است، امّا در این مجال پی یافتن مسیر مورد نظر بیهقی هستیم. می‌دانیم آن­ها از نیشابور به اسفراین و از آن­جا به سمت گنبد قابوس رفته‌اند؛ مسیری که امروز دیگر مورد اقبال نیست و حالا بسیاری از بناهای تاریخی آن رو به تخریب هستند، امّا اصطخری هم در کتاب مسالک و ممالک خود در همان قرن، هنگام بر شمردن مرحله­های سفر از گرگان به خراسان اوّلین مرحله را «دینارژاری» می‏خواند. اگر حالا به نقشه نگاه کنیم، دقیقاً در منطقه­ای به نام «دشت» درّه‌ای وجود دارد که آغاز جنگل و سرسبزی است و از آن جالب توجّه‌تر کاروان­سرایی نیازمند مرمّت به نام «دینارزاری»، یکی از 11 کاروان به جا مانده از مسیر تاریخی گرگان – نیشابور.

اگر این مسیر و کاروان­های آن احیا شوند، شاید بتوان در آستانۀ عید دوباره به مسیر 1000ساله بازگشت و تجربۀ سفرهای زمستانی را با طعم تاریخ چشید.