انتقال پیامهای فرهنگی ـ معنوی به گردشگران، دغدغة ماست

گفتگو با دکتر لبّاف خانیکی،
رییس سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی
جواد شکوری
عکس: ایمان جنّتی

شهر مشهد از دیرباز میزبان عاشقان ولایت مداری بوده که با آرزوی زیارت مضجع نورانی هشتمین خورشید، به آن سفر کرده اند. افتخار میزبانی از زائران سرزمین آفتاب، موهبتی است که به ما عطا شده است؛ نعمتی که خوان آن هر ساله و در تمامی ایّام سال در جای جای شهرمان جاری است و خواه ناخواه بسیاری از ساکنان شهر مشهد با زائران و مسافران سر و کار دارند. در این راه ارگان ها، سازمان ها و ادارات مختلفی هستند که سردمدار این خدمت هستند تا روزهایی با خاطراتی خوش برای زائران رقم بخورد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از جملة این سازمان هاست.
دکتر لبّاف خانیکی، رییس این سازمان پاسخگوی سؤالات ماست تا از ظرفیّت ها و راه های رفته و نرفتة شهرمان برای میزبانی هرچه بهتر از زائران و مسافران بگوید.
به نظر شما مشهد تا چه اندازه در استفاده از ظرفیّت های خود برای جذب گردشگر موفّق بوده است؟
علّت و انگیزة اصلی گردشگران برای سفر به شهر مقدّس مشهد با سایر شهرها متفاوت است. جاذبة اصلی سفر گردشگران به این شهر، زیارت حرم امام رضا (ع) است. ظرفیّت های مشهد باید از چند منظر مختلف بررسی شود. دربارة ظرفیّت زیارت با تمهیدات و اقداماتی که آستان قدس رضوی انجام داده، با مشکلی روبه رو نیستیم و موفّقیت هایی هم در این زمینه حاصل شده، امّا مسلّماً گردشگرانی که به نیّت زیارت به شهر مشهد آمده اند، نیازهای فراوان دیگری همچون موادّ غذایی، امنیّت، رفت و آمد و ... دارند که این ها در حوزة وظایف سایر ارگان های مسئول قرار می گیرد. به همین منظور، ستاد هماهنگی سفر در خراسان رضوی به ریاست استاندار، دبیری رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی و با همراهی 12معاونت مختلف از سازمان ها و ادارات کلّ مرتبط تشکیل شده تا خدمات لازم را برای مسافران فراهم کنند. در این راه با توجّه به ظرفیّت های موجود و فعّالیت های انجام شده، به اقدامات این ستاد نمرة 18 می دهم.

اخیراً بعضی از اتّحادیه ها مدیر هتل را تحت فشار قرار می دهند که برای خدمات جانبی هتل، پروانة کسب جداگانه گرفته شود. در حالی که ضوابط یک هتل پنج ستاره، داشتن رستوران-های متعدّد یا استخر و سونا و پارکینگ و... است و قانون هم تصریح کرده که هتل ها برای خدمات جانبی شــان نیازی به گرفتن پروانة کسب مستقل ندارند. نظر شــما در این باره چیست؟
طبق ضوابط فنّی و معماری، احداث برخی فضاها برای برخی از هتل ها الزامی است و اخذ درجه مستلزم وجود این گونه فضاهاست؛ به طور مثال
باجه های بانکی، آژانس مسافرتی و...که در هتل های 5 ستاره باید وجود داشته باشد. چنانچه فضاهای خدماتی مانند تالاری که جنبة انتفاع و بهره برداری
عمومی داشته باشد و در ضوابط فنّی و معماری هتل هم پیش بینی نشده باشد، مستلزم کسب مجوّز است.

ادارة کلّ میراث فرهنگی چه برنامه هایی برای معرّفی بیشتر و بهتر جاذبه های مشهد به زائران و مسافران اجرا کرده است و چه برنامه هایی در دستور کار دارد؟
در وهلة اوّل باید یادآوری کنم که هیچ گاه نباید میان گردشگر، زائر و مسافر تفاوتی قائل شد. می توان هر سه واژه را در گردشگر زیارت خلاصه نمود. گردشگر زیارت هم این حق را دارد تا از سایر جاذبه ها و منظرهای طبیعی مشهد استفاده کند. در همین راستا تلاش می کنیم تا تمامی جاذبه های
زیارتی، تاریخی، سیاحتی و حتّی مناظر طبیعی را به آنان معرّفی کنیم. بر همین اساس کتب راهنما، نقشه ها و برنامه های متعدّدی برای رسانه های
دیداری و شنیداری تولید شده است تا از طریق پایگاه های اطّلاع رسانی که در مسیر راه های استان از جمــله نیشابور و ملک آباد قرار دارد، در اختیار مخاطبان هدف قرار بگیرد. همچنین فضاهای تاریخی و جاذبه های
گردشگردی همانند مقبرة فردوسی از دیگر مکان هایی هستند که این مأموریت را عملی می کنند. در مورد رسانه های گروهی نیز می توان به ستون معرّفی جاذبه های تاریخی استان خراسان رضوی در روزنامة خراسان اشاره کرد؛ البتّه از توانمندیهای داخلی سازمان همچون نشریّة سیاحت و سفر و وب سایت اطّلاع رسانی سازمانی هم استفادة بهینه ای شده است.
برنامه های میان مدّت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در سه حوزة میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری متمرکز شده است. در رابطه با جاذبه های گردشگری تلاش می کنیم از بخش خصوصی، سرمایه گذار جذب کنیم. در حوزة صنایع دستی به دنبال احداث کارگاه ها و به کارگیــری هنرمندان برای برطرف کردن نیازهــا بوده ایم و در حوزة میراث فرهنگی هم برای شناسایی و مرمّت آثار باستانی تدابیری اندیشیده ایم.
در رابطه با برنامه های بلند مدّت نیز برنامه ریزی های جامعی برای توسعة حوزة فعّالیت ها داریم؛ به طور مثال در حوزة میراث فرهنگی به دنبال تبدیل اثر تاریخی شادیاخ نیشابور به یک سایت موزه و افتتاح موزة استان خراسان رضوی در بوستان کوهسنگی مشهد به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های فرهنگی هستیم. در عرصة صنایع دستی نیز ایده آل سازمان، تأسیس شهرک صنایع دستی است که امیدواریم با کمک سایر ارگان های مرتبط همانند استانداری، شهرداری و به ویژه هنرمندان راه اندازی شود. همچنین در ارتباط با حوزة گردشگری، علاوه بر اینکه خواهان جذب سرمایه گذارانی برای احداث هتل ها و سایر مراکز اقامتی ممتاز هستیم، به دنبال سرمایه گذاری بخش خصوصی در برخی نقاط گردشگری همانند توس هم هستیم تا باعث افزایش زمان ماندگاری گردشگرانی شود که به دنبال بازدید از این گونه مکان ها هستند؛ البتّه اصلی ترین دغدغة ما انتقال پیامهای فرهنگی معنوی از تاریخمان به گردشگران است تا این بازدیدها، صرفاً بازدید بصری نباشد.

چه ظرفیّت هایی برای افزایش مدّت زمان حضور زائر در مشهد وجود دارد و چه ظرفیّتهایی باید به وجود بیاید؟
هنگامی که یک گردشگر زیارت به شهر مشهد می آید، مسلّماً مدّت زمان مشخّصی را صرف زیارت از اماکن مقدّسی همچون حرم امام رضا(ع) و دیگر قبور متبرّکه می کند و باقی ماندة زمان سفر خود را به سیاحت و گردشگری اختصاص خواهد داد. باید ظرفیّت هایی برای این موضوع ایجاد و برنامه ریزی های ویژه ای انجام شود. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به دنبال فرهنگ سازی است تا در پی آن توجّه گردشگران به سایر جاذبه های تاریخی و حتّی شهرهای تاریخی استان معطوف شود. در رباط شرف در میان راه مشهد ـ سرخس، نیشابور، چناران، تربت حیدریّه، تربت جام و... آثار معماری فاخری وجود داردکه باید اطّلاع رسانی جامع و اقدامات ویژه ای با کمک ارگان های مربوطه انجام شود تا در نهایت، با افزایش توجّه گردشگران به جاذبه های تاریخی و منابع طبیعی، ماندگاری آنان هم افزایش یابد.

چقدر از تجربه های کشورهای موفّق در زمینة جذب گردشگر استفاده کرده اید؟
این موضوع باید از دو وجه مورد بررسی قرار بگیرد. وجه اوّل مباحث فیزیکی است؛ به طور مثال می توان به تجهیز سایت ها و جاذبه های گردشگری اشاره کرد که در این زمینه از تجربة سایر کشورهای مختلف استفاده میشود. در این باره می توان به حضور هیأت مشترک ایران و فرانسه برای کاوش های باستانی در نیشابور و یا در تپّة دامغانی سبزوار اشاره کرد. وجه دوم، مباحث فرهنگی است که متناسب با سیاست های کشورهای میزبان طرّاحی و تعبیه می شود و بر اساس آن خدمات ویژه ای به مسافران و گردشگران ارایه می شود. برخی از این تجارب با مؤلّفههای مذهبی و فرهنگی کشور ما همخوانی ندارد، امّا به طور حتم تجاربی که قابل بهره برداری باشد، مورد استفاده قرار می گیرد.

چه برنامه ای برای جذب گردشگر خارجی دارید؟
در شهر مشهد بیشتر از سایر شهرهای کشور گردشگر خارجی داریم که آن ها را می توان به عنوان گردشگر زائر قلمداد کرد. بیشتر از یک میلیون و 500 هزار نفر از مجموع چهار میلیون و 500 هزار نفر گردشگر خارجی که سالانه وارد ایران می شوند، به شهر مشهد سفر میکنند که همچون گردشگران داخلی، خدماتی که در حیطة وظایف ماست، به آن ها نیز ارایه می شود.

هتل ها تا چه حد در جلب رضایت زائران مؤثّرند؟ آیا امکانات رفاهی، سیستم حمل و نقل عمومی مشهد و... را برای زائران کافی می دانید؟
به یاد داشته باشیم که انگیزة اصلی گردشگر زیارت، هتل ها نیستند، بلکه مکان های زیارتی هستند، امّا هتل ها می توانند با افزایش کیفیّت خدمات، اسباب آسایش گردشگران را فراهم کنند که در نهایت با افزایش زمان ماندگاری گردشگران، به طور حتم شاهد رونق صنعت هتل داری و ســایر مراکز اقامتی خواهیــم بود. بنابراین ما حدّاکثر سعی مان را می کنیم تا هتل ها خدمات لازم را ارایه دهند و مسافران با خاطری خوش به شهرهای خود بازگردند.
البتّه در شهر مشهد نقص های زیادی وجود دارد، مانند کمبود سرویس های
بهداشتی در شهر و کمبود محل های اســکان. همچنین ســاماندهی تاکسی ها و خانه های شخصی و مبــارزه با گران فروشــی از کارهایی است که باید انجام شود.

در پایان اگر نکته ای باقی مانده است، بفرمایید.
در پایان از همة کسانی که در عرصة میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری فعّالیت می کنند، می خواهم اقدامات خود را معطوف به شاخصه های علمی و کارشناسانه بکنند و از افرادی که تجارب لازم را در این زمینه دارند، نهایت استفاده را ببرند. مهمترین اقدام در این زمینه استفاده از آموزه های علمی و عالمانه است تا در جهت تنویر افکار عمومی و اطّلاع رسانی به آحاد علاقه مندان فرهنگمان گام برداریم.