حسن احمدی فرد

عکس: محمد هادی جلال پور

صدای چکش روی ورقه‌های مسی، عطر ادویه‌های جنوب و زعفران شرق، همهمه گنگ مشتری‌ها زیر طاقی‌های آجر چینی، بازی نور روی سنگفرش‌های معبر، عطر خاک آب پاشی شده و سکوهای جلوی حجره‌ها؛ همه تاریخ کرمان همین جاست؛ از حمام گنجعلی خان گرفته تا مسجد جامع؛ از بازار مسگرها تا سرای کفاش‌ها. بازار بزرگ کرمان، موزه میراث فرهنگی این شهر است. دالان سرپوشیده دور و درازی که از میدان تاریخی ارگ آغاز می‌شود و جایی در حاشیه مسجد جامع شهر در میدان مشتاقیه به پایان می‌رسد.

 

دالان بازار بزرگ کرمان یک کیلومتر طول دارد و بزرگترین راسته بازار در میان همه بازارهای تاریخی ایران است. این بازار که هر بخش آن یادگار حاکمی بوده در روزگاران گذشته، حالا مجموعه بزرگی را تشکیل می‌دهد که فقط کرمانی‌ها همه ابعادش را می‌دانند و همه گذرگاه‌هایش را می‌شناسند.

بازار مظفری، بازار وکیل، بازار اختیاری، بازار گنجعلی خان، بازار کوچه کلاه دوزها، بازار نقاره خانه، بازار عزیز، بازار کفاش‌ها، بازار قیصریه، بازار کلاه دوز، بازار مسگری، بازار ریگ آباد، بازار لحافدوز، بازار مسجد ملک، بازار چهار سوق، بازار قدمگاه، بازار شتر و بازار شاه بخش‌هایی از بازار بزرگ کرمان است. در این بازار تاریخی هنوز هم می‌شود از مشاغلی سراغ گرفت که دیگر نشانی از آن‌ها در بازارهای مدرن نیست. در بخش‌هایی از بازار بزرگ کرمان هنوز حجره‌های لحاف دوزی، آهنگری و کلاه مالی وجود دارد.

چندین و چند بازار دیگر از بازار بزرگ کرمان منشعب شده‌اند و هر کدام چارسوقی را درست کرده‌اند که اوج معماری سنتی در بازارهای ایرانی است. چارسوق بزرگ بازار کرمان اما نزدیک میدان میدان ارگ و محل تلاقی یک محور دور و دراز دیگر با بازار بزرگ کرمان است که بخش‌های دیگری از این مجموعه تاریخی را عمود بر محور مشتاقیه- ارگ تشکیل می‌دهد.

 

چارسوق بزرگ درست در حاشیه مجموعه تاریحی حمام گنجعلی خان قرار دارد و به همین خاطر به «چارسوق گنجعلی خان» معروف است؛ این گنجعلی خان در روزگار صفویه، 30 سال بر کرمان حکمروایی داشت و البته منشأ آثار فراوان تاریخی در این شهر هم بود. کرمان آن روزگار، بخش بزرگی از ایران را شامل می‌شد که از یک طرف به فارس می‌رسید و سمت دیگر تا قندهار ادامه داشت و همه سیستان و بلوچستان و قائنات در محدوده کرمان قرار می‌گرفت. گنجعلی خان در حرم مطهر امام رضا(ع) دفن شده است.

چارسوق بزرگ بازار به اذعان همه، مهمترین بخش بازار کرمان است که اوج معماری بازار کرمان را نیز در خود دارد. چارسوق شامل یک گنبد مرکزی و هشتی‌ها و طاقی‌های فراوانی است که چهار معبر آن را تشکیل می‌دهند. میدان گنجعلی خان، حمام گنجعلی خان و بازار مسگرها در حاشیه همین چارسوق قرار دارد. روی گچ‌های طاقی های چارسوق نقاشی‌هایی وجود دارد که گوشه‌ای از آداب و رسوم و شخصیت‌های داستان‌هایی را روایت می‌کند. عمر چارسوق بازار به 400 سال می‌رسد.