محمّدجواد شکوری

تصویرگری: حسن نوزادیان

 

«با وجود اینکه معمولاً تصوّر می‌شود شکوه رم قدیم بیش از همه در خور تحسین انسان‌هایی کنجکاو است، ولی هستند کسانی که اهرام مصر و کارهای اسکندر را بیشتر از آن شایستة تحسین و تمجید می‌دانند، امّا قضاوت درست این است که نه بناهای یادگاری رم قدیم و نه آثار تاریخی مصر و نه آثار فاتح بزرگ آسیا، هیچ کدام با ویرانه‌های پرسپولیس و کاخ داریوش قابل قیاس نیستند.

به همین جهت، شوق تماشای این ویرانه‌ها، حسّ کنجکاوی مرا برانگیخت و دو اسب ـ هر یک روزانه به سه عبّاسی ـ یکی برای خود و یکی برای پیشخدمت ارمنی‌ام کرایه کردم.

روز چهارشنبه، همراه او به راه افتادیم؛ بیست میل راه پیمودیم؛ به کنار رودخانه‌ای رسیدیم که پلی داشت به نام «پل خان». آن­جا دو راهدار نجیب پاس می‌دادند. راه کوهستانی در پشت ماند؛ راه باتلاقی آغاز گردید. پانزده میل طی کردیم و یک ساعت به غروب مانده، به کاروان‌سرای دهکدة «میرخاص خان» رسیدیم. از این­جا تا کاخ داریوش نیم فرسنگ راه بود.

کاروان­سرادار، مقصد ما را دانسته و به نوکر من گفته بود اگر ارباب شما بتواند کتیبه‌ای را که در کاخ وجود دارد، بخواند، به خزانة  بزرگی دست خواهد یافت و گرنه به محض ورود به غار، دمار از روزگارش برخواهد آمد. این حرف‌ها او را به وحشت انداخته بود، چندان که نمی‌خواست مرا همراهی کند، ولی به زحمت تا یک میلی کاخ مرا همراهی کرد. من پیاده شدم و او برای نگهداری اسب‌ها همان‌جا توقّف نمود.

این بنای وسیع، در پای کوهی قرار گرفته که مشرف است به دشتی هموار به وسعت سی میل در بیست میل، و تصوّر می‌رود شهر مشهور پرسپولیس در آن موقع بوده است. سر در کاخ رو به غرب و ـ به پای من ـ پهنایش صد پاست. سمت شمالی کاخ چهارصد، سمت جنوبی دویست و پنجاه پا و سمت شرقی محدود به کوهی است که به منزلة دیوار محسوب می‌شود.

گسترش غیر منظّم این ساختمان بلند، آن را بیشتر به قلعه شبیه می‌سازد تا عمارت؛ زیرا اگر چه به رسم آن زمان، برجی در کار نبود، امّا با وجود این تصوّر می‌رود در هر گوشة این قلعه، به طور متقارن، می‌توانست در فواصل معیّن، نیم‌برج‌هایی وجود داشته باشد. سنگ‌ها فوق‌العاده بزرگ هستند و به نظر می‌رسد تراش آن‌ها در بالای کوه صورت یافته و در همسایگی به مصرف بنای قلعه رسیده است. ضمناً قلّة کوه نیز بدین وسیله مسطّح و هم‌طراز با کاخ شده است. دیوارهای طبقة اوّل کاخ با سنگ‌های سیاه پوشانده شده‌اند».

«در جنوب کاخ، در جایی به طول ده متر و به عرض چهارپا، کتیبه‌ای به چشم می‌‌خورد که خطّ مخصوصی دارد؛ نه کلدانی است، نه عبری، نه عربی، نه یونانی و نه به یکی از زبان‌های قابل فهم مردم عصر به طوری که هیچ دانشمند معاصری قادر به خواندن آن نیست.

این­ها مثلّث‌هایی هستند که بزرگی و کیفیّت قرارگرفتن آن‌ها متفاوت است و شاید اختلاف ترکیب آن‌ها، حرف‌ها را تشکیل می‌دهد. عقید‌ة به دست آمده این است که این‌ها حرف‌های زردشتیان قدیم و یادگار روزگاری است که آنان بر ایران، فرمانروایی داشتند، امّا زردشتیان امروز به کلّی از گذشته و یادگارهای باستانی خود بی‌خبرند.

پلّکان بزرگ کاخ در جانب مغرب واقع شده و درست مشرف به دهکدة «میر خاص خان» قرار گرفته است. پلّکان دو طرفه است و هر یک از سویی به دیوار چسبیده‌اند و از دیگر سو به نرده‌ای مرمرین. پلّکان‌ها هر دو به طور مساوی، به اندازة یک سوم دایره پیچ می‌خورند. یکی به راست و دیگری به چپ و هر دو در وسط، ستون مربّع شکل هم عرضی دارند که انسان می‌تواند در آن‌ها استراحت کند و با پیچ خوردن از این‌جا به پلّکانی قدم گذارد که به طبقة اوّل منتهی می‌شود.

در این­جا چیز اعجاب انگیزی، جز عرض سی پایی پلّه‌ها، بلندی بیست و پنج الی سی پالمی سنگ‌ها و ضخامت متناسب با آن‌ها وجود ندارد.

هر شش یا هفت پلّه از یک سنگ کنده شده و گر چه چند ترک و ریختگی نیز در سنگ وجود داشته، ولی چنان کامل تعمیر گردیده که علامتی به جا نمانده است. خیلی از اشخاص تصوّر می‌کنند که این دو پلّکان معظم از یک پارچه سنگ تهیّه شده است. دیوارها از نوعی مرمر سیاه مقاوم تعبیه گردیده که در طول این همه قرون و اعصار در برابر حوادث ناگوار روزگار تاب مقاومت آورده و نمونه‌های قابل تحسینی از یک بنای گران­بهای تمام عیار را حفظ کرده است».