محمّدجواد شکوری

تصویرگر: حسن نوزادیان

 

 

«چون صبح خیلی زود و پس از طلوع آفتاب به شهر کاشان نزدیک شدیم، به ناچار مدّت دو ساعت در نقطه‌ای واقع‌ در چهار میلی شهر توقّف کردیم تا داروغة کاشان به استقبال بیاید. داروغه به اتّفاق پنجاه سوار و چند اسب اصیل که روی آن‌ها پوست انداخته بودند، در حالی‌که شیپورچی‌ها و طبّال‌ها می‌نواختند، به ما خوش‌آمد گفت. جلوی دروازة شهر دو گاو نر بزرگ هندی را که به گردن آن‌ها زنگ بسته و با پَر، آرایششان کرده بودند، برای تماشا آوردند. کاروان ما را به خانه‌های بزرگ و زیبایی در داخل شهر که اتاق‌‌هایی مرتّب و مجهّز داشتند، هدایت نمودند. داروغة کاشان موقعی که شاه‌صفی در زمان پدربزرگش، شاه‌عبّاس به طور مخفی و در گوشه‌ای منزوی زندگی می‌کرد، در خدمت و غلام او بود و سام‌میرزا که پول نداشت، ناچار شد غلام خود را به قیمت 15 تومان بفروشد، ولی بعداً که بر تخت سلطنت نشست، غلام را دوباره خریداری کرده و او را آزاد نمود و با درجة سلطانی به خدمت دیوانی درآورد و حالا او را داروغة شهر بزرگ کاشان کرده بود».

«کاشان مستطیل ‌شکل بوده و از مشرق به مغرب امتداد دارد و طول آن در حدود نیم فرسخ است. دور تا دور شهر را دیوار و حصاری گِلی فرا گرفته و دارای زمین مسطّح و مزارع حاصل‌خیز وسیع است. جلوی دروازة سمت راست شهر، میدان وسیعی است که در کنار آن، دو قصر تفریحی سلطنتی واقع شده است؛ یکی از آن‌ها مشرف به جادّه و دیگری در وسط باغ زیبا و بزرگی قرار گرفته است. قصر دوم دارای در و پنجره‌های زیادی است که به طرف گالری‌ها و ایوان‌های متعدّد آن باز می‌شود. این قصور را سلاطین صفوی برای اقامت خود ساخته و موقعی که به کاشان می‌آیند، در آن‌ها به سر می‌برند».

«کاشان یکی از پرجمعیّت‌ترین و مهم‌ترین شهرهای تجارتی ایران به شمار می‌رود و به همین جهت علاوه بر خانه‌های بزرگ و مجلّل، دارای کاروان‌سراهای بزرگ و متعدّد، یک بازار فوق‌العاده زیبا و تماشایی و یک میدان است که دور تا دور آن ساختمان‌های دو طبقه و طاق‌نمادار ساخته شده و از این نظر در تمام شهرها بی‌نظیر است. در حجره‌های این کاروان‌سراها و بازار و میدان، در کنار تجّار ایرانی، بازرگانان خارجی و مخصوصاً هندی مشغول تجارت و داد و ستد هستند. صنعتگران کاشان به خصوص زرگرها و ابریشم‌باف‌های آن، شهرت دارند و در دکّان‌های باز خود جلوی مشتریان کار کرده و هنر خود را عرضه می‌نمایند.